یکی از مواردی که در حوزه فرهنگ جزء مزیت های نسبی اساسی ما در مورد افغانستان می باشد، بازار کتاب و موضوع چاپ و نشر می باشد. بدون شک بازار کتاب افغانستان در تسخیر کتاب های چاپ ایران است و تا سال ها احتمال نمی رود کسی بتواند به آن نزدیک شود. البته برای تداوم این وضعیت باید برنامه ریزی جدی صورت گیرد. مهم ترین رقیبی که می تواند در آینده به جایگاه جمهوری اسلامی ایران نزدیک شود خود انتشارات افغانستانی هستند که فعالیت جدی را در این زمینه آغاز کرده اند ولی هنوز با نقطه مطلوب فاصله زیادی دارند. یکی از خطراتی که بازار کتاب ما را تهدید می کند چاپ افست کتاب های ایرانی در پاکستان و اخیرا در خود افغانستان است که به رغم کیفیت پایین به علت قیمت کمتر و سرعت در رساندن کتاب به بازار، مطلوب برخی از دلالان و فروشندگان کتاب در افغانستان است. البته اگر ما بتوانیم مراحل چاپ کتاب برای بازار افغانستان را از طریق تسهیل مراحل اداری صدور مجوز چاپ کتاب هایی که صرفا برای افغانستان و به سفارش این کشور قرار است چاپ شوند، کوتاه نماییم، این خطر تا حدی رفع خواهد شد. در واقع این روند موجب شده است آسیب جدی به بازار کتاب ایران هم از جهت اقتصادی و هم از منظر اعتبار و کیفیت وارد شود. یکی از دلایل آن هم عدم انعطاف ناشران ایرانی در قیمت و اختصاص اعتبار می باشد. به هر صورت برای حل این مشکل سه پیشنهاد مشخص وجود دارد: ۱. اختصاص اعتبار برای خرید بیشتر از ایران ۲. اجازه نشر کتاب در افغانستان ۳. کوتاه کردن مسیر چاپ در ایران از جمله ممیزی، فیپا و شابک و... .

نکته دیگری که در بازار کتاب افغاستان جالب توجه است وجود یک جریان انتقال کتاب بر خلاف جریان اصلی است که به چاپ کتاب های فاقد مجوز در ایران، در داخل خاک افغانستان و انتقال آن به صورت قاچاق به داخل ایران اقدام می کند. هرچند که این جریان به علت ضعف امکاناتی افغانستان خیلی جدی نیست اما در آینده ممکن است به جریانی جدی تبدیل شود.

تعداد ناشرین ایرانی طی در افغانستان نمایندگی رسمی دارند بسیار اندک می باشد. در این بین نخستین انتشارات ایرانی، انتشارات الهدی می باشد که در دورانی نه چندان دور نبض بازار کتاب افغانستان را در اختیار داشته است. اما در حال حاضر این بازار در اختیار برخی ناشران یا به بیان صحیح تر کتابفروشان افغانستانی است که تجارت کلانی را با کتاب های ایرانی آغاز کرده اند. همچنین مهم ترین انتشارات ایرانی که در حال حاضر به فعالیت جدی و اختصاصی در بازار افغانستان می پردازد، انتشارات سمت می باشد که تفاهم نامه ای برای چاپ ۴۰ عنوان کتاب با طرف افغانستانی منعقد و آن را اجرا کرده است که استقبال خوبی هم از آن شده است. در کل، بازار کتاب های انتشارات سمت بازار مناسبی است و در بیشتر کتابفروشی های مهم در سطح شهرهای افغانستان می توان کتاب های سمت را مشاهده کرد. تنها ناراحتی کتابفروشان مختلف در سطح شهرهای مختلف از انتشارات سمت میزان پایین تخفیف ارایه شده از سوی این انتشارات می باشد. از دیگر انتشاراتی که کتاب هایش در بازارهای کتاب افغانستان به چشم می آمد انتشارات وزارت امورخارجه بود که گویای بازار خوب کتاب های این انتشارات در بازار کتاب افغانستان می باشد.

در کنار انتشارات های مهمی مثل سعادت، سعید، عرفان، امیری، عازم و... که در بازار کابل فعال هستند و شعبی هم در سایر شهرهای مهم دارند. انتشاراتی هم وجود دارند که در شهرهای دیگر افغانستان فعالیت می کنند و موفقیت هایی را نیز کسب کرده اند که باید در جای خود مورد توجه قرار بگیرند. به عنوان مثال، یکی از مهم ترین انتشارات شهر هرات، انتشارات احراری می باشد که چاپخانه هم دارد و تاکنون حدود ۱۲۰ عنوان کتاب چاپ کرده است.

ملاحظات:

۱.         برنامه ریزی برای استمرار حضور در بازار کتاب افغانستان نیازمند تشکیل اتاق های فکر و برنامه ریزی دقیق از سوی مسئولان ذیربط می باشد.

۲.         باید برای حل مشکل چاپ غیرقانونی کتاب های ایرانی در پاکستان چاره اساسی اندیشید که توجه به راهکارهای پیشنهادی در متن این گزارش می تواند راهگشا باشد.

۳.         چاره اندیشی در مورد جایگاه و وضعیت انتشارات الهدی در افغانستان یکی از ضروریات سازمان می باشد که باید هر چه سریع تر با نظرخواهی از تمام طرف های ذی مدخل به نتیجه برسد و برنامه ریزی جدی برای احیای جایگاه این انتشارات در افغانستان صورت بگیرد.

۴.       بخش عمده ای از موفقیت جمهوری اسلامی ایران در این عرصه مرهون ورود جدی بخش خصوصی از دو طرف می باشد. که باید بیش از پیش این سیاست تقویت شود و ادامه یابد.